عصرایران؛ محمد مهدی حیدرپور - از ظاهر شدن جزیره ها در اقیانوس به واسطه بروز زلزله تا یخزایی کوه های یخی، کره زمین می تواند تغییرات گسترده ای را درست پیش چشمان ما تجربه کند. در ادامه با برخی از تحولات و تغییرات سریع زمین شناسی که می توانند در مدت زمانی کوتاه منظره مناطقی که برای ما آشنا هستند را به طور کامل تغییر دهند، بیشتر آشنا می شویم.

ساحلی جدید

زلزله نه تنها زمین را به لرزه در می آورد بلکه به صورت اساسی می تواند در نمای زمین سیاره ما تغییر ایجاد کند. به عنوان مثال، زلزله شیلی در فوریه 2010 موجب تغییر نمای زمین این کشور به واسطه افزایش 2.5 متری ارتفاع زمین در نزدیکی ساحل شد. این زلزله عظیم بالا آمدن بستر دریایی به بیرون از اقیانوس را موجب شد و از این رو تغییر خط ساحلی در برخی مکان ها و نزدیک شدن 500 متری آن به اقیانوس را به همراه داشت.

رودخانه یخی

رودخانه های عظیم یخی زمانی شکل می گیرند که برف و یخ طی صدها و هزاران سال روی هم جمع شده و همانند یک تسمه نقاله بزرگ که یخ را به سمت دریا هل می دهد، عمل کنند. این رودخانه های یخی با گذشت زمان به آرامی حرکت می کنند و برخی از آنها سرانجام یخ را وارد دریا می کنند. برخی از توده های عظیم یخی متحرک طی یک ساعت شکل می گیرند و در بستر اقیانوس آرام می گیرند و برخی دیگر روی آب اقیانوس شناور می شوند.

آتشفشان

فوران های عظیم آتشفشانی مقادیر چشمگیری از خاکستر، سنگ و مواد مذاب را روانه آسمان می سازند و صدای انفجار آنها از کیلومترها دورتر نیز شنیده می شود. اما آتشفشان می تواند در چشم بر هم زدنی نمای زمین را به گونه ای تغییر دهد که با مکان و نمایی جدید مواجه شوید. مواد مذاب آتشفشانی می توانند تا کیلومترها به حرکت خود ادامه داده و حتی در آب دریا نیز نفوذ کنند.

رانش زمین

رانش زمین می تواند روستاها را در یک چشم بر هم زدن از بین ببرد. به عنوان مثال، باران های شدید موجب رانش زمین در دامنه کوه الگون در اوگاندا شد. اگرچه رانش زمین در این منطقه شایع بود اما این نمونه بزرگتر از رانش های زمین پیشن بود و نابودی سه روستا، مرگ 83 نفر و ناپدید شدن 300 نفر را در پی داشت. جنگل زدایی و تضعیف خاک از جمله عوامل موثر در رانش زمین محسوب می شوند.

بهمن

هنگامی که یخ و برف نوک کوه فرو می ریزند امکان شکل گیری بهمن به سمت پایین کوه وجود دارد. فرو ریختن یخچال طبیعی کولکا، کوهستان کازبک در جنوب روسیه یکی از موارد مشهور در این زمینه است. این بهمن با سرعت 180 کیلومتر در ساعت هر آن چه سر راه خود قرار داشت را نابود کرد و بخش هایی از یک روستا را با لایه ای به ضخامت 130 متر از یخ و سنگ دفن کرد.

بهمن در کنار پدیده های مرگبار طبیعی دیگر مانند امواج گرما و سیل به واسطه تغییرات آب و هوایی در مناطق کوهستانی می توانند شیوع بیشتری داشته باشند. در حقیقت، افزایش دمای جهان با سرعتی زیاد این تهدیدها را به یک نگرانی واقعی مبدل کرده اند.

سیل های عظیم

برهی از دره های تماشایی کره زمین احتمالا در یک چشم بر هم زدن زمین شناسی شکل گرفته اند. به عنوان مثال، لیک کانیون جورج، دره ای 7 متری در کومال کانتی، تگزاس تنها طی سه روز و به واسطه سیلی که در سال 2002 رخ داد، شکل گرفت. یک سیل فاجه بار که توانایی برش بستر سنگی را داشته باشد بسیار نادر است اما سیل کومال توجه دانشمندان را به رویدادهایی مشابه در گذشته جلب کرد.

سیل های عظیم سریع ممکن است دره های دیگری را در گذشته های دور شکل داده باشند. به گفته زمین شناسان، سیل های بزرگ ممکن است مسئول شکل گیری برخی دره های سیاره مریخ نیز باشند.

شهاب سنگ

بسیاری از شهاب سنگ هایی که به سمت زمین حرکت می کنند در اتمسفر این سیاره نابود می شوند. شهاب سنگ هایی که به اندازه کافی بزرگ هستند تا از سد اتمسفر کره زمین عبور و با آن برخورد کنند می توانند ایجاد تغییرات گسترده در نمای آن را رقم بزنند.

باد، آب و گیاهان در نهایت بیشتر چاله ها و حفره های بر جای مانده از برخورد شهاب سنگ را از بین برده یا پوشش می دهند. به غیر از چند استثنا، حتی بزرگترین چاله های برجا مانده سرانجام به واسطه فرآیندهای تکتونیک صفحه ای نابود شده اند.

صبح روز شنبه حادثه عجیبی در شهرستان فامنین در استان همدان رخ داد.

به گزارش همشهری، سقوط یک شهاب سنگ کوچک روی بام خانه‌ای در این شهر ساکنان خانه را شوکه کرد و خیلی زود خبر آن در همه جا پیچید.

رضا سليمي، صاحب همان خانه‌اي است كه شهاب سنگ روي بام آن سقوط كرده است. او مي‌گويد: حدود ساعت 8صبح بود كه صداي مهيبي شنيدم و افتادن يك شيء روي پشت‌بام باعث ريزش مقدار كمي از گچ سقف شد. با عجله خودم را به پشت‌بام رساندم و ديدم كه سنگي به ابعاد تقريبي 5سانتي‌متر در 5سانتي‌متر روي پشت‌بام افتاده است.

وقتي به آن دست زدم كمي داغ بود. اين سنگ ايزوگام پشت‌بام را سوراخ كرده به سيمان رسيده و تكه‌هاي كوچكي از آن هم به اطراف پخش شده بود. حتي تكه‌هايي از سنگ لانه پرندگان را هم از پاشيده بود و من كه حسابي شگفت‌زده بودم بدون آنكه سنگ را دستكاري كنم به جست وجو در اطراف پرداختم تا ببينم آيا نمونه‌اي از آن را مي‌يابم يا نه.

من تا پيش از اين چنين اتفاقي را نديده و نشنيده بودم و مثل فيلم‌ها مي‌ترسيدم كه نكند سنگ ديگري روي بام خانه‌ام فرود بيايد يا به سرم اصابت كند.ماجرايي را كه رضا سليمي تعريف كرد، فرماندار فامنين هم تأييد مي‌كند و مي‌گويد: وزن اين شهاب سنگ نزديك به يك كيلو بوده كه تكه‌هاي آن براي بررسي بيشتر به آزمايشگاهي در همدان ارسال شده است.

ظاهر پورمجاهد با اشاره به اصابت اين شهاب‌سنگ به يك خانه مسكوني ادامه مي‌دهد: به اين خانه آسيب جزئي وارد شده و ساكنان آن سالم هستند.

 از سوي ديگر مسئول اخترشناسي مركز ابن‌صلاح‌همداني نيز معتقد است: اين شهاب‌‌سنگ‌ها باقيمانده بارش‌هاي آسماني هستند كه در ماه‌هاي مختلف اتفاق مي‌افتند. اغلب سنگ‌هاي حاصل از بارش‌هاي آسماني در همان جو زمين مي‌سوزند و به زمين نمي‌رسند اما احتمال اينكه يك مورد از جو زمين عبور كند وجود دارد.

با اين حال مشخصه سنگ‌هاي آسماني را تنها با آزمايش مي‌توان شناسايي كرد و تنها با توجه به ظاهر آنها نمي‌توان گفت كه فلان سنگ آسماني بوده است.

ناسا در اندیشه آن است تا با تکیه بر تازه ترین دستاوردهای دانش هسته ای زمین را از خطر برخورد احتمالی سیارکها در امان نگاه دارد.

در سال ۲۰۱۳ شهاب سنگی به طول ۱۸ متر بر فراز روسیه منفجر شد و این درحالی بود که هیچ کس ورود آن به جو زمین را مشاهده نکرده بود. در علم فضا و فضانوردی چنین شهاب سنگی نمی تواند خطر چندانی برای زمین و ساکنان آن به همراه داشته باشد اما حتی همین شهاب سنگ به ظاهر کوچک موجب زخمی شدن ۱۵۰۰ تن و وارد آمدن خساراتی به ۷ هزار خانه شد.

اکنون این پرسش مطرح می شود که اگر جرم فضایی با ابعاد بزرگتر در راه زمین باشد چگونه می توان از سیاره مادر به دفاع پرداخت؟

پاسخ اولیه به این پرسش این است که دانشمندان هنوز راه حل قطعی ارایه نکرده اند اما یک راه حل که به نظر می رسد اثرگذار باشد استفاده از نیروی اتمی برای انفجار چنین جرم فضایی است.

به تازگی آژانس فضانوردی آمریکا قراردادی را با سازمان ملی امنیت انرژی هسته ای این کشور منعقد کرده تا امنیت سراسر آمریکا را در برابر احتمال چنین برخوردی ارتقا بخشد و در این خصوص قرار است ایده استفاده از انرژی اتمی برای نابودی هر جرم فضایی در راه زمین مورد بررسی قرار گیرد.

در این خصوص به سیارکها و شهاب سنگهایی توجه می شود اندازه آنها بین ۵۰ تا ۱۵۰ متر باشد. به عقیده دانشمندان اجرام فضایی بزرگتر از ۱۵۰ متر از مدتها قبل به راحتی شناسایی می شوند و در عین حال اجرام کوچکتر از این مقیاس نیز خطر چندانی برای زمین به همراه ندارند.

زومیت - با پیشرفت تکنولوژی در چند دهه‌ی گذشته انسان قادر شد پا را از مرزهای این کره‌ی خاکی فراتر بگذارد و با شگفتی‌های کهکشان آشنا شود، اما آیا در عصر اکتشافات فضایی اسرار حل نشده‌ای از خانه باقی نمانده است؟ در دهه‌ی ۱۹۷۰ دانشمندان مدلی پیشنهاد دادند که بر اساس آن چگونگی شکل گیری زمین توضیح داده می‌شود اما امروز پس از گذشت بیشتر از ۴۰ سال هنوز سؤالات زیادی بی‌پاسخ باقی مانده است؛ اگر می‌خواهید بیشتر بدانید همراه زومیت باشید.

۱. آب از کجا آمده است؟

دانشمندان می‌گویند حدود ۴.۵ میلیارد سال است که زمین شکل گرفته و پس از تولد، این سیاره جز توده‌ای از صخره و مواد معدنی نبوده است. اما مهمترین بنای حیات یعنی مایعی با فرمول شیمیایی H2O چگونه و از کجا سطح زمین را فرا گرفته و شکل‌گیری حیات را در این سیاره‌ی خاکی میسر کرده است؟ خوب به نظر می‌رسد دریاها به وسیله‌ی یک سیستم توزیع بین ستاره‌ای به اینجا آمده باشند. دانشمندان حدس می‌زنند در حدود چهار میلیارد سال پیش در دوره‌ای که به عصر بمباران سنگین زمین شناخته می‌شود، در برخورد با سیارک‌های یخی، زمین مایع حیات را به دست آورده باشد، اگرچه به دلیل در دست نبودن شواهد کافی از آن زمان دانشمندان نمی‌توانند به طور حتم در باره‌ی آن نظر دهند.

۲. در مرکز زمین چه خبر است؟

افسانه‌ها و روایات قومی زیادی درباره‌ی آن وجود دارند، نویسندگان زیادی از ژول‌ورن تا آخرین فیلم‌های هالیوود از سفرهای خیالی به مرکز زمین داستان سرایی کرده‌اند و همچنان هنوز هم جذابیت اعماق زمین دانشمندان را به وجد می‌آورد. برای مدت‌ها محتوای غیر قابل دسترس هسته‌ی زمین موضوعی حل شده پنداشته می‌شد، حداقل در دهه‌ی ۱۹۴۰ دانشمندان با بررسی ساختار شهاب سنگ‌ها پیشنهاد دادند در تعامل با میزان مواد معدنی که پیش‌بینی می‌شود باید در زمین وجود داشته باشد و میزان کمتر از حد انتظار آهن و نیکل در پوسته‌ی زمین، هسته‌ی زمین باید از آهن و نیکل تشکیل شده باشد. اما اندازه گیری‌های گرانشی در دهه‌ی ۱۹۵۰ این پیش‌بینی را رد کردند، هسته از میزان پیش‌بینی شده سبک‌تر بود. امروز نیز محققان فقط حدس می‌زنند که در زیر پایمان چه عناصری وجود دارند و همچنین چالشی به نام تغییرات دوره‌ای معکوس در میدان مغناطیسی زمین که به وسیله‌ی جریان آهن مذاب در هسته‌ی بیرونی تولید می‌شود باعث تعجب و تحیر دانشمندان می‌شود.

۳. چگونه ماه در آسمان قرار گرفته است؟

آیا باقی مانده‌های برخوردی تراژیک میان زمین و سیاره‌ای در اندازه‌ی مریخ ماه را تشکیل داده است؟ هیچ اجماع جهانی در مورد این نظریه به وجود نیامده است زیرا برخی از حقایق درستی آن را زیر سؤال می‌برند، به عنوان مثال ترکیب شیمیایی سنگ‌های ماه و زمین بسیار مشابهند که نشان می‌دهد ماه می‌تواند قسمت جدا شده‌ای از زمین باشد نه باقی مانده‌ای از سیاره‌ای دیگر، در حالی که برخی از نظریه‌ها می‌گویند چرخش سریع زمین جوان به دور خود ممکن است فوران‌های آتشفشانی را تا ارتفاعی به آسمان پرتاب کرده باشد که آن‌ها در برخورد با ماه فرشی از موادی با فرمول شیمیایی شبیه به سطح زمین بر روی ماه کشیده باشند.

۴. زندگی از کجا آمده است؟

حیات بر روی زمین پا گرفته است یا در جایی میان ستارگان شکل گرفته و پیک‌هایی از شهاب سنگ آن را به اینجا آورده‌اند؟ پایه‌ای ترین اجزای تشکیل دهنده‌ی موجودات زنده مانند اسیدهای آمینه و ویتامین‌ها در دانه‌های یخی درون سیارک‌ها و در مکان‌هایی با شدیدترین شرایط آب و هوایی بر روی زمین یافت شده‌اند. مشخص کردن اینکه چگونه این مواد توانسته‌اند اولین موجودات زنده را شکل بدهند یکی از بزرگترین رازهای زیست شناسی باقی‌مانده زیرا هنوز هیچ فسیلی از اولین ساکنین کره‌ی زمین یافت نشده است.

۵. اکسیژن از کجا آمده است؟

ما وجودمان را به سیانو باکتری‌ها مدیون هستیم، موجوداتی میکروسکوپی که به تغییر فرمولاسیون شیمیایی جو کمک کرده‌اند. آن‌ها زندگی می‌کردند و پسماندهایی از مولکول‌های اکسیژن را از خود انتشار می‌دادند تا در حدود ۲.۴ میلیارد سال پیش زمین به جوی مملو از اکسیژن برسد. اما بقایای سنگی نشان می‌دهد سطح اکسیژن طی سه میلیارد سال دائماً در حال افزایش و کاهش بوده تا سرانجام در دوره‌ی کامبریَن در ۵۴۱ میلیون سال پیش سطح اکسیژن جو زمین تثبیت شده است. آیا پمپاژ اکسیژن به جو نتیجه‌ی فعالیت باکتری‌ها بوده است یا عوامل مؤثر دیگری نیز وجود داشته است؟ در‌واقع درک دلایل تغییر در سطح اکسیژن جو عاملی کلیدی در رمزگشایی از تاریخ زندگی در سیاره‌ی ما خواهد بود.

۶. چه چیزی باعث انفجار کامبریَن شده است؟

به نظر می‌رسد دوره‌ی کامبریَن زمان فوق‌العاده پیچیده‌ای برای زندگی بوده است. پس از طی چهار میلیارد سال از عمر زمین نقطه‌ی عطفی در سرنوشت این سیاره رقم می‌خورد. ناگهان حیواناتی با مغز و عروق خونی، چشم و قلب و سیستم عصبی با سرعتی بیشتر از هر دوره‌ی شناخته شده‌ی دیگری از عمر این سیاره پدیدار می‌شوند. یک پرش در سطح اکسیژن هوا درست قبل از شروع این دوره به عنوان دلیل این انفجار در تکامل موجودات زنده در نظر گرفته می‌شود، اما فاکتورهای دیگری همانند مسابقه‌ی تسلیحاتی بین شکار و شکارچی در رشد مرموز تکامل بر روی زمین سهیم هستند.

۷. چه زمانی زمین ساخت صفحه‌ای شروع شده است؟

ما می‌دانیم صفحات نازکی که پوسته‌ی زمین را پوشانده است با ضربه زدن به یکدیگر مناظری از زیبایی های کوهستان‌ها و دشت‌ها تا خشونت آتشفشان‌های خروشان را به وجود آورده‌اند. اما با تمام پیشرفت‌ها هنوز زمین شناسان نمی‌دانند تغییرات صفحه‌ای زمین از چه زمانی آغاز شده است. بجز تعداد انگشت شماری از سنگ‌های معدنی بسیار کوچک به نام زیرکن، تمام شواهدی که از ۴.۴ میلیارد سال پیش در زمین وجود داشته نابود شده است. و این شواهد محدود به دانشمندان می‌گوید در آن زمان اولین شبه قاره‌های سنگی وجود داشته‌اند، پس زمین شناسان همچنان در پی آن هستند که بفهمند حرکت صفحات زمین از چه زمانی و چگونه آغاز شده است.

۸. آیا سرانجام خواهیم توانست زلزله را پیش‌بینی کنیم؟

در بهترین حالت مدل‌های آماری فقط می‌توانند یک پیش‌بینی کلی از احتمال وقوع زلزله در آینده‌ی دور را به ما بدهند. تاکنون تمام تلاش‌ها برای پرده برداشتن از رمز و راز این پدیده‌ی طبیعی و پیش‌بینی زلزله با شکست مواجه شده است. حتی بزرگترین این آزمایش‌ها پس از ۱۲ سال به شکست انجامید، هنگامی که زمین شناسان زمین لرزه‌ای را برای پارکفیلد کالیفرنیا در سال ۱۹۹۴ پیش‌بینی کردند و تمهیداتی را برای مقابله با آن انجام دادند اما خبری از زلزله نشد تا ۱۰ سال بعد و زمین لرزه‌ی سال ۲۰۰۴ کالیفرنیا. یکی از بزرگترین موانع بر سر راه پیش‌بینی زلزله این است که هنوز نمی‌دانیم به چه دلایلی زلزله شروع می‌شود و چرا تمام می‌شود. اما با تمام این اوصاف دانشمندان به پیشرفت‌های خوبی در پیش‌بینی پس‌لرزه و همچنین ایجاد زمین لرزه‌های مصنوعی دست یافته‌اند.

منبع: مهر